Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu: Khi nỗi sợ hãi trở thành gánh nặng

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần DSM-5, rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu được chia thành 5 nhóm chính:

• Rối loạn ám ảnh sợ động vật: Sợ nhện, rắn, chó, chuột, côn trùng,...

• Rối loạn ám ảnh sợ môi trường tự nhiên: Sợ độ cao, sấm sét, nước, bay,...

• Rối loạn ám ảnh sợ máu, tiêm chích, thương tích: Sợ nhìn thấy máu, tiêm chích, vết thương,...

• Rối loạn ám ảnh sợ các tình huống cụ thể: Sợ đi thang máy, đi tàu điện ngầm, đi máy bay, ở không gian hẹp hòi,...

• Rối loạn ám ảnh sợ phải xa lánh: Sợ ở một mình, sợ đám đông, sợ ra khỏi nhà,...

Ngoài ra, còn có một số loại ám ảnh sợ đặc hiệu khác như: ám ảnh sợ nôn mửa, ám ảnh sợ la hét, ám ảnh sợ nghẹn, ám ảnh sợ chết,...

Rối loạn ám ảnh đặc hiệu khiến người bệnh có nỗi sợ hãi quá mức và dai dẳng với một đối tượng hoặc tình huống cụ thể

Ảnh hưởng của rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu

Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bệnh, bao gồm:

• Mối quan hệ: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ vì họ thường né tránh những tình huống khiến họ sợ hãi.

• Công việc: Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể ảnh hưởng đến khả năng làm việc của người bệnh, đặc biệt là khi công việc của họ liên quan đến đối tượng hoặc tình huống ám ảnh.

• Giáo dục: Học sinh mắc rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể gặp khó khăn trong việc học tập vì họ có thể sợ hãi đến trường hoặc tham gia các hoạt động học tập nhất định.

• Sức khỏe: Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác như trầm cảm, rối loạn lạm dụng chất kích thích, và các vấn đề sức khỏe thể chất do căng thẳng kéo dài.

• Nỗi sợ hãi này thường không có cơ sở thực tế và không tương xứng với mức độ nguy hiểm thực sự của đối tượng hoặc tình huống.

• Nỗi sợ hãi có thể xuất hiện đột ngột hoặc dần dần theo thời gian.

• Nỗi sợ hãi có thể rất mãnh liệt đến mức nó khiến người bệnh hoảng loạn hoặc mất kiểm soát.

Cảm giác lo lắng, hoảng hốt hoặc bực bội khi tiếp xúc hoặc nghĩ về đối tượng hoặc tình huống sợ hãi

• Khi tiếp xúc hoặc nghĩ về đối tượng hoặc tình huống sợ hãi, người bệnh có thể cảm thấy lo lắng, hoảng hốt, bực bội hoặc thậm chí sợ hãi.

• Các triệu chứng lo âu có thể bao gồm:

  • Khó thở

  • Tim đập nhanh

  • Chóng mặt

  • Buồn nôn

  • Ra mồ hôi

  • Run rẩy

  • Căng cơ

• Trong một số trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể bị hoảng loạn, dẫn đến các triệu chứng như:

  • Cảm giác như sắp chết

  • Cảm giác như đang mất kiểm soát hoặc sắp mất trí

  • Cảm giác như đang tách rời khỏi cơ thể

Tránh né đối tượng hoặc tình huống sợ hãi một cách thường xuyên, có thể dẫn đến hạn chế hoạt động và cuộc sống

• Người bệnh thường cố gắng hết sức để tránh né đối tượng hoặc tình huống sợ hãi.

• Việc né tránh này có thể dẫn đến hạn chế hoạt động và cuộc sống, ảnh hưởng đến khả năng học tập, làm việc, tham gia các hoạt động xã hội và duy trì các mối quan hệ.

Có thể có các triệu chứng tâm lý khác

• Người bệnh có thể cảm thấy xấu hổ, tự ti hoặc sợ bị đánh giá vì nỗi sợ hãi của mình.

• Nỗi sợ hãi có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung, học tập và làm việc.

• Trong một số trường hợp nghiêm trọng, Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như lo âu, trầm cảm, rối loạn hoảng sợ và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).

Lưu ý:

• Không phải tất cả mọi người mắc Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu đều có tất cả các triệu chứng này.

• Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng cũng có thể khác nhau ở mỗi người.

Phỏng vấn:

• Bác sĩ sẽ hỏi bạn về tiền sử bệnh, các triệu chứng hiện tại, tác động của Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu đến cuộc sống của bạn và các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn.

• Bác sĩ cũng sẽ hỏi về các vấn đề sức khỏe tâm thần khác, các loại thuốc bạn đang sử dụng và lối sống của bạn.

Khám sức khỏe:

• Bác sĩ có thể thực hiện một số xét nghiệm sức khỏe để loại trừ các nguyên nhân y tế tiềm ẩn cho các triệu chứng của bạn.

Đánh giá tâm lý:

• Bác sĩ có thể sử dụng các công cụ đánh giá tâm lý, chẳng hạn như bảng câu hỏi hoặc bài kiểm tra, để đánh giá mức độ nghiêm trọng của Rối loạn ám ảnh sợ chuyên biệt và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.

Tiêu chí chẩn đoán Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5):

• Nỗi sợ hãi dai dẳng và quá mức đối với một hoặc nhiều đối tượng hoặc tình huống cụ thể.

• Nỗi sợ hãi này thường không có cơ sở thực tế và không tương xứng với mức độ nguy hiểm thực sự của đối tượng hoặc tình huống.

• Nỗi sợ hãi gây ra sự đau khổ đáng kể hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của người bệnh.

• Nỗi sợ hãi không thể giải thích tốt hơn bởi các rối loạn tâm thần khác.

• Các triệu chứng đã tồn tại ít nhất sáu tháng.

Ngoài ra, bác sĩ sẽ xem xét các yếu tố sau:

• Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng

• Tác động của Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu đến cuộc sống của bạn

• Khả năng đáp ứng với điều trị

Việc chẩn đoán rối loạn ám ảnh chuyên biệt sẽ dựa vào các biểu hiện, công cụ đánh giá tâm lý

Điều trị rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu

Liệu pháp tâm lý:

• Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho SPD.

• Các phương pháp liệu pháp tâm lý thường được sử dụng bao gồm:

  • Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): CBT giúp bạn nhận thức và thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến nỗi sợ hãi của mình.

  • Liệu pháp tiếp xúc: Liệu pháp tiếp xúc giúp bạn dần dần tiếp xúc với đối tượng hoặc tình huống sợ hãi trong một môi trường an toàn và có kiểm soát.

  • Liệu pháp thư giãn: Liệu pháp thư giãn giúp bạn giảm bớt căng thẳng và lo âu, từ đó giúp bạn kiểm soát nỗi sợ hãi tốt hơn.

Thuốc:

• Thuốc có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng lo âu và hoảng hốt, đặc biệt là trong giai đoạn đầu điều trị hoặc khi các triệu chứng nghiêm trọng.

• Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần và thuốc chẹn beta.

• Việc sử dụng thuốc cần được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ.

Thay đổi lối sống:

• Một số thay đổi lối sống có thể giúp bạn kiểm soát SPD tốt hơn, bao gồm:

  • Ngủ đủ giấc

  • Ăn uống lành mạnh

  • Tập thể dục thường xuyên

  • Tránh sử dụng caffeine và rượu bia

  • Kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền

Kết hợp các phương pháp điều trị:

• Kết hợp các phương pháp điều trị thường mang lại hiệu quả tốt nhất trong điều trị SPD.

• Bác sĩ sẽ thảo luận với bạn về các phương pháp điều trị phù hợp với nhu cầu và tình trạng cụ thể của bạn.

Lưu ý: Hầu hết người bệnh rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể được điều trị hiệu quả và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, một số người có thể cần điều trị lâu dài hoặc có thể tái phát bệnh.

Các biện pháp hỗ trợ:

Ngoài việc điều trị bằng liệu pháp tâm lý và thuốc, người bệnh rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu cũng có thể áp dụng một số biện pháp hỗ trợ sau:

• Tham gia các nhóm hỗ trợ: Tham gia các nhóm hỗ trợ giúp người bệnh chia sẻ kinh nghiệm với những người khác cũng mắc rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu. Điều này có thể giúp người bệnh cảm thấy bớt cô đơn và nhận được sự hỗ trợ tinh thần từ những người hiểu họ.

• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục thường xuyên có thể giúp giảm bớt căng thẳng và lo âu, từ đó giúp cải thiện các triệu chứng của rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu.

• Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ giấc cũng rất quan trọng để giúp giảm bớt căng thẳng và lo âu.

• Thư giãn: Các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền và châm cứu có thể giúp giảm bớt căng thẳng và lo âu.

• Tránh xa các chất kích thích: Caffeine, rượu và nicotine có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng lo âu.

Thông tin tham khảo: https://www.psychologytoday.com/us/conditions/specific-phobia

Một số câu hỏi thường gặp về rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu

1. Rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có di truyền không?

Có một số bằng chứng cho thấy rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu có thể di truyền trong gia đình. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là nếu bố mẹ bạn mắc bệnh thì bạn chắc chắn sẽ mắc bệnh.

2. Tôi có thể tự khỏi rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu không?

Một số người có thể tự khỏi rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu, nhưng điều này không phổ biến. Hầu hết mọi người cần điều trị để cải thiện các triệu chứng của họ.

3. Tôi nên làm gì nếu tôi nghĩ mình mắc rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu?

Nếu bạn nghĩ mình mắc rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu, bạn nên nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần. Họ có thể giúp bạn chẩn đoán bệnh và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

4. Liệu pháp điều trị nào hiệu quả nhất cho rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu?

Liệu pháp tâm lý, đặc biệt là liệu pháp tiếp xúc và liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho rối loạn ám ảnh sợ chuyên biệt. Thuốc cũng có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng lo âu của bệnh.

5. Tôi có thể điều trị rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu tại nhà không?

Có một số biện pháp hỗ trợ mà bạn có thể áp dụng tại nhà để giúp cải thiện các triệu chứng của rối loạn ám ảnh sợ chuyên biệt, chẳng hạn như tham gia các nhóm hỗ trợ, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc, thư giãn và tránh xa các chất kích thích. Tuy nhiên, bạn vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần để được điều trị bài bản.